Η περί Σταυρού διδασκαλία της Ορθοδόξου Εκκλησίας

Του π Σπυρίδωνα Ιωάννου

Εφημερίου Γραμματικούς

Τό μυστήριο τοῦ Σταυροῦ.

Ὁ Τίμιος Σταυρός εἶναι τό ἀξιώτερο σημεῖο καί σύμβολο τῆς πίστεώς μας. Σύμφωνα μέ τή διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ εἶναι:

ἡ δόξα τοῦ Χριστοῦ,

ἡ δόξα τῆς Ἐκκλησίας

τό θέλημα τοῦ Πατρός,

ἡ δόξα τοῦ Μονογενοῦς,

τό ἀγαλλίαμα τοῦ Πνεύματος,

ὁ κόσμος τῶν Ἀγγέλων,

ἡ ἀσφάλεια τῆς Ἐκκλησίας,

τό τεῖχος τῶν Ἁγίων,

τό φῶς τῆς Οἰκουμένης.

     Κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ "ὄχι μόνο ὁ λόγος περί Σταυροῦ καί τό μυστήριο, ἀλλά καί τό σχῆμα εἶναι θεῖο καί προσκυνητό, διότι εἶναι σφραγίδα σεβάσμια, ἁγιαστική καί τελειωτική ὅλων τῶν θαυμασίων καί ἀνεκφράστων ἀγαθῶν, τά ὁποῖα προέρχονται ἀπό τόν Θεό ". Ὅλη ἡ κένωση, ἡ πτωχεία, ἡ ἐξουθένωση, ἡ ὀδύνη, ὁ θάνατος, πού ἔλαβε γιά μᾶς ὁ Χριστός κορυφώνονται στόν Σταυρό. Ὅλα τά ἅγια μυστήρια τελειώνονται μέ τήν ἐπίκληση τοῦ Ἀγ. Πνεύματος καί τήν σφραγίδα τοῦ Σταυροῦ. Ὅλες οἱ ἱερατικές εὐλογίες εἶναι σταυρικές. Οἱ Ἱ. Ναοί, τά ἱερά σκεύη καί τά ἄμφια ἁγιάζονται μέ τόν Τίμιο Σταυρό. Δέν νοεῖται λειτουργική πράξη ἤ σύναξη τῶν πιστῶν χωρίς τήν σφραγίδα τοῦ Τιμίου Σταυροῦ.

     Ὁ Σταυρός εἶναι καί ὁ πιστότερος σύντροφος κάθε ὀρθοδόξου ἀπό τή στιγμή πού θά γεννηθοῦμε μέχρι τό θάνατό μας. Καί ὁ τάφος τοῦ Χριστιανοῦ μέ τό σταυρό εὐλογεῖται. Γι' αὐτό δέν νοεῖται χωρίς τό σταυρό Ἐκκλησία τοῦ σταυρωθέντος Χριστοῦ. Γι' αὐτό οἱ αἱρετικοί εἴτε δέν ἐκδηλώνουν τήν ὀφειλόμεν στόν Τίμιο σταυρό εὐλάβεια, ὅπως οἱ Προτεστάντες, εἴτε τόν ἀρνοῦνται τελείως καί τόν ὑβρίζουν ὅπως οἱ Ἰεχωβᾶδες. Γράφει τό γεροντικό: " Ὁ Ἰωάννης, ἄνθρωπος ἅγιος καί μέ ἐξουσία κατά πνευμάτων ἀκαθάρτων, ρώτησε δαίμονες καί τούς εἶπε: Ποιά πράγματα φοβᾶστε ἀπό τούς Χριστιανούς; καί αὐτοί ἀπάντησαν. Ἔχετε τρία μεγάλα πράγματα· ἐκεῖνο πού φορᾶτε στό λαιμό σας, ἐκεῖνο πού λούζεστε στήν Ἐκκλησία κι ἐκεῖνο πού τρῶτε στή Θ. Λειτουργία. Ἄν φυλάξατε καλά ἐκεῖνο πού μεταλαμβάνετε, κανένας ἀπό ἐμᾶς δέν θά μποροῦσε νά βλάψει χριστιανό ".

      Ἡ Χάρη καί ἡ δύναμη τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ὀφείλεται ὄχι στό σχῆμα του, ὅτι δηλαδή εἶναι σταυρός, ἀλλά στό ὅτι εἶναι ὁ σταυρός τοῦ Χριστοῦ, τό ὄργανο διά τοῦ ὁποίου ὁ Χριστός ἔσωσε τόν κόσμο. Εἶναι τό θυσιαστήριο στό ὁποῖο προσέφερε τόν ἑαυτό του θυσία γιά ὅλο τόν κόσμο, ὡς θύτης καί ὡς θῦμα. Στόν Σταυρό ἔζησε τόν βαθύτερο πόνο, και τόν μεγαλύτερο ἐξευτελισμό γιά μᾶς. Ἔγινε ὑπέρ ἡμῶν κατάρα γιά να ἐλευθερώσει ἐμᾶς ἀπό τήν κατάρα τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ νόμου. Ὅλο τό ἔργο τοῦ Χριστοῦ, ὅλη ἡ φιλανθρωπία του συνοψίζονται στό Σταυρό του. Καί ὅταν ὁ Πέτρος συμβούλευσε τόν Χριστό νά ἀποφύγει τόν σταυρικό θάνατο, ὁ Κύριος τόν ἐπετίμησε αὐστηρά: "Ὕπαγε ὀπίσω μου σατανᾶ, ὅτι οὐ φρονεῖς τά τοῦ Θεοῦ ἀλλά τά τῶν ἀνθρώπων".

      Στόν Σταυρό ἐσταμάτησε ὁ παλαιός αἰώνας τοῦ θανάτου καί μέ τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, πού συνδέεται μέ τόν Σταυρό, ἄρχισε ὁ νέος αἰώνας, ἡ ἐποχή τῆς θεώσεως καί τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου.

Στόν Σταυρό ὁ Θεάνθρωπος Χριστός ἔλυσε τήν τραγωδία τῆς ἀνθρώπινης ἐλευθερίας γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δέ Σταυροῦ, καί ἐπαναπροσανατόλισε τήν ἐλευθερία μας στόν Δημιουργό της τόν ἅγιο Τριαδικό Θεό. Στόν Σταυρό ἐνίκησε τό θάνατό μας μέ τό νά κάνει ἰδικό Του τόν ἰδικό μας θάνατο, καί μέ τήν Ἀνάστασή Του μᾶς ἐχάρισε ζωή καί ἀφθαρσία.

Διά τοῦ Σταυροῦ μᾶς συμφιλίωσε μέ τόν Θεό Πατέρα καί μᾶς χάρισε τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν μας.

Διά τοῦ Σταυροῦ συνήγαγε καί ἕνωσε σέ ἕνα Σῶμα, τά πρώην διασκορπισμένα παιδιά τοῦ Θεοῦ.

Στόν Σταυρό, μέ τήν ἰδική Του γεμάτη ἀπό ταπείνωση ὕψωση, ὕψωσε καί τήν ἰδική μας φύση πού μέ τήν ψεύτικη καί μάταιη οἴηση εἶχε καταβιβασθῆ μέχρι τόν Ἅδη . Στόν Σταυρό ἐφανέρωσε, ὅτι αὐτός ὁ κόσμος δέν εἶναι ἡ τελική πραγματικότητα, ἐάν μέσα σ' αὐτόν ἀγωνισθοῦμε σταυρικά κατά τοῦ ἐγωισμοῦ μας. Ἀποκατέστησε ἔτσι τό θετικό νόημα τοῦ κόσμου . Στόν Σταυρό ἀπεκάλυψε τόν ἑαυτό Του ὡς τόν μόνο εὐεργέτη καί σωτῆρα, λυτρωτῆ καί ζωοδότη τοῦ σύμπαντος κόσμου καί κατέλυσε ὁριστικά τό ἔργο τοῦ διαβόλου.

Συμμετοχή στόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ.

     Ὅμως ὅπως δέν νοεῖται ἀληθινός Χριστός χωρίς Σταυρό, ἔτσι δέν νοεῖται ἀληθινός χριστιανός χωρίς Σταυρό, δηλαδή χωρίς συμμετοχή στόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ. "Ὅστις οὐ βαστάζει τόν Σταυρόν ἑαυτοῦ καί ἔρχεται ὀπίσω μου, οὐ δύναται εἶναί μου μαθητής". Οἱ χριστιανοί δέν ἔχουμε ἄλλο τρόπο νά ζήσουμε παρά μόνον τόν τοῦ Σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ τρόπο, συμμεριζόμενοι δηλαδή κάθε στιγμή τῆς ζωῆς μας τήν ταπείνωση τοῦ Χριστοῦ, τήν θυσία Αὐτοῦ, τήν νίκη κατά τῶν παθῶν καί τοῦ ἐγωϊσμοῦ μας.

Ἀλλά τί σημαίνει νά ἀκολουθῶ τόν Ἰησοῦ βαστάζοντας τό σταυρό μου, δηλαδή νά ζῶ σταυρικά.

α. Σταυρώνω τόν παλαιό ἄνθρωπο (τά πάθη μου). Ἀπαρνοῦμαι τόν παλαιό ἄνθρωπο καί ἀγωνίζομαι νά ξεριζώσω ἀπό μέσα μου τά ἁμαρτωλά καί ἐγωϊστικά πάθη, τόν ἐγωκεντρισμό, τή φιλαυτία. Μορφές τῆς φιλαυτίας εἶναι: ἡ ὀλιγοπιστία, ἡ ἀπιστία, ἡ ἀδιαφορία γιά τόν συνάνθρωπο καί τό χειρότερο ἡ ἐκμετάλλευσή του ἡ φιληδονία καί ἡ σαρκολατρεία· ἡ ἀπληστία καί ἡ φιλαργυρία· ἡ μνησικακία καί ἡ συκοφαντία καί κάθε ἐνέργεια, μέ τήν ὁποία πληγώνουμε καί στενοχωροῦμε τούς συνανθρώπους μας ἡ φιλοδοξία καί ματαιοδοξία.

β. Ὑπομένω τίς ἀκούσιες δοκιμασίες τῆς ζωῆς καρτερικά καί εὐχαριστιακά. Οἱ ὀδυνηρές καί ἀνίατες ἀσθένειες, ὁ θάνατος προσφιλῶν μας προσώπων, ἡ ἀδικία, ἡ ἀχαριστία καί ἡ περιφρόνηση, ἡ πτωχεία καί ἄλλες δοκιμασίες ἀποτελοῦν εὐκαιρίες πού, ἄν τίς χρησιμοποιήσουμε σωστά, μᾶς συσταυρώνουν καί συνεγείρουν μέ τόν Χριστό. Ἄν ἀγανακτήσουμε καί περάσουμε τά ὅρια ζημιωνόμαστε πνευματικά. Ἄν τίς δεχθοῦμε παθητικά, γιατί δέν μποροῦμε νά κάνουμε διαφορετικά, πάλι δέν ὠφελούμεθα. Ἄν ὅμως τίς δεχθοῦμε ὡς ἐπίσκεψη τοῦ Θεοῦ καί ὡς εὐκαιρίες γιά τήν πνευματική μας τελείωση μᾶς ἀνεβάζει στό ὕψος τῶν ἁγίων μαρτύρων.

     Ἕνας γέροντας εἶπε χαρακτηριστικά τό ἑξῆς: "Ἕνα δόξα σοι ὁ Θεός, τήν ὥρα πού πονᾶμε ἔχει μεγαλύτερη ἀξία ἀπό χίλια Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ" ὅταν δέν πονᾶμε.Ὀφείλουμε νά διδαχθοῦμε ἀπό τή ζωή καί τό πρόσωπο τῶν Θεοτόκου, γιατί καί αὐτή πόνεσε καί συμμετέσχε στά παθήματα τοῦ Χριστοῦ. Ἀπό τήν ἐκ Πνεύματος Ἁγίου σύλληψη, στήν Ἁγία γαστέρα της, τοῦ Μονογενοῦς Υἱοῦ της, ἄρχισαν καί οἱ δοκιμασίες της.

-Μή μπορώντας ὁ Ἰωσήφ νά ἐξηγήση τήν ὑπερφυῆ σύλληψη καί ἐγκυμοσύνη της ἤθελε νά τήν διώξει.

-Δοκιμασία καί οἱ δυσκολίες νά βρεθῆ τόπος ἐν τῷ καταλύματι γιά νά γεννήση τό παιδί της.

-Δοκιμασία ἡ προσπάθεια τοῦ Ἡρώδου νά φονεύση τό θεῖο βρέφος, δοκιμασία καί ἡ φυγή τους στήν Αἴγυπτο. Ἄστεγη στή Βηθλεέμ, πρόσφυγας στήν Αἴγυπτο.

- Ὅταν πάλι χρειάσθηκε νά ὑποφέρη γιά μᾶς ὁ Χριστός καί νά πεθάνη, πόσο μεγάλες ἦσαν οἱ ὀδύνες, μέ τίς ὁποῖες μᾶς συμπαραστάθηκε ἡ Παρθένος. Ὅταν ἔβλεπε τόν Υἱό της, τόν Υἱό τοῦ Θεοῦ νά γυμνώνεται , νά δέρνεται, νά κρίνεται ἄξιος τῆς χειρότερης καταδίκης, νά πεθαίνει τόν ἐξευτελιστικότερο θάνατο.

γ. Ἀναλαμβάνω ἑκούσιους πόνους, στερήσεις, ἀγῶνες γιά τήν ἀγάπη πρός τόν Θεό:

-Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος μᾶς ἐδίδαξε ὅτι στενή ἡ πύλη καί τεθλιμμένη ἡ ὁδός τοῦ Εὐαγγελίου.

-Μέ τή νηστεία, τήν ἀγρυπνία, τήν εὐλογημένη ὀρθόδοξη ἄσκηση πολιτεύεται ὁ Χριστιανός. Γιά νά ζῆ ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, γιά νά μή χρησιμοποιῆ τόν κόσμο καταναλωτικά, ἀλλά εὐχαριστιακά.

Κατά τήν μεγάλη ἡμέρα τῆς Σταυροπροσκυνήσεως, ὑψώνονται καί τά ἰδικά μας βλέμματα ἐπάνω στόν Γολγοθᾶ. Ἐκεῖ βλέπουμε στημένους τρεῖς σταυρούς. Στό μέσον εὑρίσκεται ὁ Τίμιος Σταυρός τοῦ Χριστοῦ, ἐνῶ δεξιά καί ἀριστέρα ὑπάρχουν οἱ ἄλλοι σταυροί, ἐπάνω στούς ὁποίους εὑρίσκονται δύο ληστές. Καί τό ἐκπληκτικό εἶναι, ὅτι οἱ σταυροί τῶν δύο ληστῶν δέν μοιάζουν μεταξύ τους. Γιατί ὁ ἕνας γίνεται σωτήριος, ἐνῶ ὁ ἄλλος καταδίκη, παρά τό γεγονός, ὅτι καί οἱ δύο συσταυρωμένοι μέ τόν Χριστό εἶναι ληστές. Ὁ ἕνας ἐσταυρωμένος ληστής σώζεται ὄχι γιά τά καλά του ἔργα, ἀλλά γιατί ὁμολόγησε τόν Χριστό, "μνήσθητί μου ἐν τῇ βασιλείᾳ Σου", καί ἔτσι ἔμεινε πραγματικός ἄνθρωπος. Ὁ ἄλλος ληστής καταδικάζεται ὄχι γιά τά ἐγκληματικά του ἔργα, ἀλλά γιατί ἀρνεῖται οὐσιαστικά τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ.

Ἕνας Γολγοθᾶς εἶναι ἡ γῆ. Στό μέσον εὑρίσκεται ὁ ἐσταυρωμένος καί ἀναστάς Κύριος. Στό πρόσωπο δέ τῶν ληστῶν ὑπάρχει ὅλη ἡ ἀνθρωπότητα. Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι εὑρισκόμαστε γύρω ἀπό τόν Χριστό ἐπάνω στόν σταυρό μας, στόν σταυρό τῶν δοκιμασιῶν καί τοῦ πόνου μας. Ἐκεῖνο ὅμως πού διακρίνει τούς ἀνθρώπους δέν εἶναι ἡ ἁμαρτωλότητα καί ἡ καθαρότητα, ἀλλά ἡ σχέση μέ τόν Χριστό καί τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ. Ἔτσι ὁ Σταυρός τοῦ Κυρίου γίνεται ζυγός δικαιοσύνης, ὅπως θαυμάσια ψάλλει ἡ Ἐκκλησία μας.

Ζοῦμε σ' ἕναν κόσμο, στόν ὁποῖο κυριαρχεῖ τό ἀντισταυρικό πνεῦμα. Ἕναν κόσμο πού φίλαυτα ἔχει ὡς ἰδανικά του τήν εὐημερία, τήν καλοζωΐα, τήν ἄνεση, πού τοποθετεῖ τήν ἐλευθερία ὄχι στή θυσία καί τήν ἀγάπη, ἀλλά στόν ἐγωϊσμό.

Ὁ σταυρός μᾶς τρομάζει. Καί αὐτό εἶναι φυσικό. Γιατί μᾶς διέλυσε ἡ ἄνεση.

Αὐτός ὁ κόσμος πού ἀπορρίπτει σήμερα τόν σταυρό τοῦ Χριστοῦ εἶναι ὑποχρεωμένος νά ἀντιμετωπίση ὀδυνηρότατες καί μάλιστα φοβερές μάστιγες πού εἶναι καί συνέπειες τῆς ἀντισταυρικῆς του πορείας :Τό AIDS, τά ναρκωτικά , τήν φοβερή οἰκολογική καταστροφή, τήν ἀπελπισία, τή βία. Καί ἡ λύση δέν εὑρίσκεται ἐκεῖ πού τήν τοποθετεῖ, δηλαδή στό νά ληφθοῦν ὡρισμένα προφυλακτικά μέτρα. Χρήσιμα εἶναι αὐτά, ἀλλά ἀνεπαρκῆ. Ἡ βαθύτερη λύση εἶναι μία: ἡ μετάνοια. Αὐτή πού ἔσωσε τή Νινευΐ τή μεγάλη πόλη ἀπό τήν καταστροφή. Εἶναι ἡ ἐπιλογή τοῦ σταυρικοῦ τρόπου ζωῆς ὡς τοῦ μόνου ἀληθινοῦ τρόπου ζωῆς.

      Ὁ Σταυρός τοῦ Κυρίου, ὁποῖος ὑψώνεται στόν βίο τῆς Ἐκκλησίας, ὑπενθυμίζει σέ ὅλο τόν κόσμο καί σέ μᾶς ὅτι, ὅταν διαλέξουμε τόν Σταυρό ὡς τρόπο τῆς ζωῆς μας, ὡς πολίτευμα τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μας βίου, τότε ἔχουμε καί τήν Ἀνάσταση. Τότε ἔχουμε τήν ἀληθινή μας ἐλευθερία, τήν ἀληθινή ἀνάπαυσή μας μέσα στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί τήν ἀγάπη τῶν ἀδελφῶν μας, τήν ἀληθινή εἰρήνη τῆς ψυχῆς. Αἴρομε, λοιπόν, τόν Σταυρό μας καί ἐργαζόμεθα, μέ ἐπίγνωση καί πιστότητα, γιά τήν εἴσοδο τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ στόν κόσμο. Καί ὅταν περιστάσεις καί θλίψεις καί ἀνάγκες μᾶς κυκλώνουν ὑψώνουμε τά μάτια τῆς ψυχῆς μας καί ἀτενίζουμε μέ πίστη τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ μας. Καί μέ ἐλπίδα προχωρᾶμε. Σταυρωμένοι καί ἀναστημένοι. Συσταυρωμένοι καί συναναστημένοι μέ τόν Χριστό. Αὐτή εἶναι ἡ "ἀδυναμία "τῆς Ἐκκλησίας. Νά ζῆ τόν Σταυρό καί νά προσφέρει τήν Ἀνάσταση. Αὐτή εἶναι ἡ "ἀδυναμία" τοῦ Χριστιανοῦ. Νά ζῆ τόν Σταυρό καί νά βιώνει τήν Ἀνάσταση