Χαριστήριος και ικεσιος Μακαρισμός της Υπεραγίας Θεοτόκου

Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου

Καισαριανής, Βύρωνος καί Υμηττού κ.Δανιήλ

Ευγνωμοσύνη και ικεσία κινούν τον νούν και την καρδίαν μας πάντοτε εξαιρέτως δε κατά τον θεομητορικόν μήνα Αύγουστο προς μακαρισμόν της Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας,της Μητρός του Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού. Οι ελεηθέντες δούλοι του Θεού σπεύδομεν, ίνα εκφράσωμεν τα ιερώτατα και εσώτατα της ψυχής μας, τον πλούτον της θεολογίας μας, όλην την τιμήν μας, όλον τον σεβασμόν μας όλην την αγάπην μας είς την αειμακάριστον Μητέρα του Θεού ημών.Τούτο εξ’άλλου προφητικώς και η ίδια εξήγγειλεν είς την ωδήν της μετά τον θείον ευαγγελισμόν της σαρκώσεως του Υιού του Θεού εξ’αυτής λέξασα: “Ιδού γαρ από του νούν μακαριούσι με πάσαι αι γενεαί, ότι εποίησε μοι μεγαλεία ο Δυνατός” (Λουκά α΄48).

Είς τούτον τον δοξασμό προεξάρχει η Αγία Γραφή, ήτις θαυμάζουσα το “θεαυγές κάλλος” της Παρθένου Μαρίας εγκωμιάζει και ευφημεί αυτήν διά του σοφωτάτου Παροιμιαστού: “Πολλαί θυγατέρες εκτήσαντο πλούτον, πολλαί δύναμιν∙ συ δε υπέρκεισαι και υπερήρας πάσας” (Παροιμ.κθ΄29). Βοά και ο προπάτωρ και γενάρχης αυτής διά την θεόπαιδα : “Πάσα η δόξα της θυγατρός του Βασιλέως έσωθεν” (Ψαλ.μδ΄14). Ερμηνεύων τούτον τον προφητικόν λόγον ο πρύτανις της θεολογάς Ιωάννης ο Δαμασκηνος λέγει: “Δόξα μεν γάρ πάσης γυναικός ο ανήρ έξωθεν επίων, η δε δόξα τηε Θεοτόκου έσωθεν ο της κοιλίας καρπός” (Λόγος είς την γέννησιν της Θεοτόκου ξ 9).

Ο αυτός θειότατος πατήρ αποφαίνεται ότι η ευφημία και ο εγκωμιασμός της Παρθένου Μαρίας κατ’αξίαν και θεοπρεπώς είναι αδύνατος όχι μόνο είς τους ανθρώπους αλλά και είς τους αγγέλους. “Ταύτην γάρ ούκ ανθρωπίνη γλώσσα, ούκ αγγέλων νούς κατ’αξίαν ευφημήσαι δύναται”.(Λόγος είς την κοίμησιν της Θεοτόκου Β΄ξ 2). Ετερος δε αρχαίος εγκωμιαστής της Παναγίας Θεοτόκου ο της Κυπριωνήσου θείος Επιφάνιος συστέλλεται πρό του θείου μεγαλείου τηε και άτολμος εξομολογείται: “Ούκ έχω γλώτταν αξίως τα λίαν μεγάλα ισχνόφωνος γάρ και βραδύγλωσσος και ούκ εύλαλος υπάρχω, ίν ούτως είπω περί της μεγαλωνύμου και οσίας και απειρογάμου και θεοτόκου Μαρίας, μητρός του Κυρίου∙ περί ής ούκ ευμαρώς ανθρώπων γλώσσα λαλήσει” (Ομιλία εγκώμιος ίς την αγάν Θεοτόκον ξ 1).Διά το κοινόν χρέος μας προς την Μητέρα του Θεού και την Μητέρα των πιστών και ως ικεσίαν και δέησιν προσφερομένην επί τη αθανάτω κοιμήσει της Κυρίας πάντων συνελέξαμεν μερικά από τα χαρακτηριστικώτερα εγκώμια των επιφανεστέρων και ρητορικωτέρων θεολόγων πατέρων μας διαφόρων εποχών, ίνα ούτως συνθέσωμεν τον μακαρισμόν πασών των γενεών των ανθρώπων.

Αρχίζομεν δε την καταγραφήν των εγκωμίων της Θεοτόκου από τον άγιον Επιφάνιον (403). Ούτος μεταξύ άλλων θεσπεσίων και ιερών εγκωμίων αποκαλεί την Παρθένον Μαρίαν “οσίαν”, “αγίαν”, “θεοτόκον” και “πανάρρητον της οικονομίας κειμήλιον”. Η ομιλία αυτή είναι λίαν σημαντική, διότι απηχεί την διδασκαλίαν και παράδοσιν της αρχαίας Εκκλησίας και μέχρι του τετάρτου αιώνος περί της Θεοτόκου.Εκ των πατέρων του πέμπτου αιώνος ο σημαντικώτερος θεομητορικός θεολόγος είναι ο άγιος Κύριλλος ο Αλεξανδρείας.(444) Ούτος διεμόρφωσε την θεομητορικήν διδασκαλίαν της Εκκλησίας, ήν επεκύρωσε η Γ΄Οικουμενική Σύνοδος έν Εφέσω (431) ανακηρύξασα την Παρθένον “αληθώς και δικαίως Θεοτόκον”. Ούτος ο ιερός Πατήρ εξεφώνησε τον περίφημον λόγον “προς την αγίαν Παρθένον” ενώπιον των πατέρων της Συνόδου αποκαλέσας την Παρθένον Μαρίαν “σκήπτρον τηε ορθοδοξίας”, αφού η περί Θεοτόκου διδασκαλία σχετίζεται αμέσως με την Χριστολογίαν και Σωτηρολογίαν της Εκκλησίας.

Δεν θα παραλείψωμεν τον άγιον Σωφρόνιον Ιεροσολύμων (634) επιφανή εγκωμιαστήν της Θεοτόκου. Ούτος μεταξύ άλλων συνέγραψε τον εξαίσιον και θεολογικώτατον μέγιστον λόγον “Είς τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου” όπου αναπτύσσεται η θεολογία του μυστηρίου της θείας οικονομίας και εξαίρεται η διακονία της Θεοτόκου είς αυτό.Σταθμόν είς τις θεομητορικές μελέτες αποτελόυν οι μεγάλοι θεολόγοι πατέρες του ογδόου αιώνος.Μεταξύ τούτων διακρίνονται ο άγιος Ανδρέας Κήτης (740) και ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός (;750).Εκ των του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού αναφέρομεν τούτο: “Δικαίως και αληθώς Θεοτόκον την Αγίαν Μαρίαν ονομάζομεν∙ τούτο γάρ το όνομα άπαν το μυστήριον της οικονομίας συνίστησι” (Εκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως κεφ.ΙΙΙ ξ 12). Ο “μακαρισμός” της και η “δόξα” της κτά τον άγιον πατέρα είναι “η άσπορος σύλληψις, η θεία ενοίκησις, ο τόκος ο άφθορος” του δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδος του Υιού και Λόγου του Θεού.Δεν υστερούν είς την θεομητορικήν τιμήν και οι μετέπειτα αιώνες.Θα σταθούν είς τον άγιον Συμεών τον νέον Θεολόγον (1022).Ούτος αποκαλεί την Παρθένο Μαρία νύμφη του Υιού του Θεού, αμόλυντη έν σχέσει με τους ανθρώπους και αγία, ενώ συγχρόνως παραμένει άνθρωπος έν σχέσει με τον Θεόν: “Υπέραγνον δε λέγω και υπεράμωμον ταύτην ως προς ημάς και τους τότε ανθρώπους, συκρίνων αυτήν εκείνοις τε και ημίν τοίς δούλοις αυτής, ως δε προς τον εαυτής νυμφίον και τον εκείνου Πατέρα, άνθρωπον”.(Ηθικός 1ος 9). Εδώ διατυπώνονται με θεολογική ακρίβεια οι δύο όψεις του θεομητορικού μεγαλείου.

Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (1351) η θειοτάτη κορυφή της θεολογίας τον δλέκατον αιώνα υψηγορών περί της Θεομήτορος εκάλεσεν αυτήν “μεθόριον (δηλαδή σύνορον) μεταξύ κτιστής και ακτίστου φύσεως”.Είς δε τον λόγον του είς την Κοίμησιν της Θεοτόκου εξηγεί τον μέγαν τούτον λόγον του: “Μόνη γάρ Θεού και παντόςανθρωπείνου γένους στάσα μεταξύ, τον μεν Θεό εποίησεν υιόν ανθρώπου, υιούς σε θεού τους ανθρώπους απειργάσατο”.(ξ 7)Ο δέκατος τέταρτος αιών έδυσε με την ολόφωτη θεία μορφή του μεγάλου μυστικού θεολόγου Νικολάου του Καβάσιλα (; 1391).Η θεομητορική διδασκαλία του απετυπώθη είς τους θεομητορικούς λόγους του είς την γέννησιν, τον ευαγγελισμόν και την κοίμησιν της Μητρός του Θεού.Ούτος εισέδυσε έτι βαθύτερον είς το μυστήριον της Θεοτόκου και εδίδαξε, ότι αυτή εξεπλήρωσε τον σκοπό όχι της δημιουργίας της,αλλά τον σκοπό της δημιουργίας του ανθρώπου.Αυτή προσωπικώς και δι’αυτής η ανθρώπινη φύσις έγινε “θεοτόκος”. Αυτό το μεγάλο παράδοξο, σχολιάζει ο αείμνηστος Παναγίωτης Νέλλας, εδόκησε ο Θεός να αποτελή την μεγάλη αξία, αλλά και την ύψιστη “ευγένεια” της ανθρώπινης φύσεως. Ο Θεός αξίωσε την ανθρώπινη φύσι να γίνη “θεοτόκος”.

Την σκυτάλη του μακαρισμού του θεομητορικού προσώπου θα λάβη ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης (1809).Ούτος διά λόγων, ύμνων,ερμηνευτικών σχολίων και πραγματειών του ανεμόχλευσε όλην την παράδοσιν τηε Εκκλησίας περί του παντίμου προσώπου της Θεοτόκου και μας την παρέδωσε σχολιασμένην.Ούτος είς την “Απολογίαν περί της Κυρίας ημών Θεοτόκου” υπεραμύνεται ερρωμένως και διά πατερικών αποδείξεων της θέσεως του ότι “όλος ο νοητός και αισθητός κόσμος έγεινε διά την Θεοτόκον, και πάλιν η Κυρία Θεοτόκος, έγεινε διά τον Κύριον ημών Ιησού Χριστόν”.(Συμβουλευτικόν Εγχειρίδιον).Συνεπείς λοιπόν είς αυτήν την αγιοπατερική παράδοσιν και υπακούοντες είς την προσταγήν της Εκκλησίας μας “ΤΗΝ ΘΕΟΤΟΚΟΝ ΚΑΙ ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΗΜΩΝ ΕΝ ΥΜΝΟΙΣ ΤΙΜΩΝΤΕΣ ΜΕΓΑΛΥΝΟΜΕΝ”.