Όλες οι γιορτές της ορθόδοξης χριστιανικής λατρείας έχουν το δικό τους συμβολισμό, ιδιαίτερα οι Δεσποτικές αποκαλούμενες. Μια από αυτές είναι και η γιορτή των Θεοφανείων που αναφέρεται στη βάπτιση του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό. Η γιορτή αυτή, όμως, ονομάζεται και "τα Άγια Φώτα" και των "Επιφανείων", γιατί την ημέρα εκείνη, σύμφωνα και με τη μαρτυρία των Ευαγγελιστών έκανε την εμφάνισή του ολόκληρη η Αγία Τριάδα.
"Τότε παραγίνεται ο Ιησούς από της Γαλιλαίας επί του Ιορδάνην προς τον Ιωάννην του βαπτισθήναι υπ' αυτού" (Ματθ. γ' 13). Όπως συνεχίζει ο Ευαγγελιστής, την ώρα που τελείται η βάπτιση "Ιδού φωνή εκ των ουρανών λέγουσα ούτος εστίν ο υιός μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα" (1) (Ματ. γ' 17). Έχουμε δηλ. την παρουσία, εκτός του Χριστού και του Θεού ο οποίος δηλώνει τη συμμετοχή του στο μυστήριο, ως δεύτερο πρόσωπο της Αγ. Τριάδος, και το πνεύμα "του Θεού καταβαίνων ωσί περιστεράν και ερχόμενον επ' αυτού". Το γεγονός της βάπτισης του Χριστού αναφέρουν όλοι οι ευαγγελιστές στα κείμενά τους.
Την ημέρα εκείνη η εκκλησία μας καθόρισε να ψάλλονται το πρωί στον όρθρο δύο κανόνες. Ο μεν πρώτος, πεζός, έργο του επισκόπου Κοσμά του Μαϊουμα σε δεύτερο ήχο και ένας Ιαμβικός, του ίδιου ήχου (δεύτερου) έργο του μεγάλου μελωδού της ορθόδοξης εκκλησίας Ιωάννη του Δαμασκηνού.Τα πρώτα τροπάρια (ειρμοί) των εννέα ωδών, (μικρών ομάδων από 4-6 τροπάρια) ψάλλονται με πανηγυρικό τρόπο λίγο πριν από το εωθινό ευαγγέλιο. Τα πρώτα αυτά τροπάρια ονομάζονται στη λειτουργική γλώσσα, "καταβασίες" γιατί τα παλιά χρόνια, οι ψάλτες κατέβαιναν από τα στασίδια τους και τα έψαλλαν στο μέσο του Ναού.
Το περιεχόμενό τους έχει σχέση με το θρησκευτικό γεγονός που γιορτάζεται την ημέρα εκείνη. Και οι δύο ποιητές της εκκλησίας έζησαν τον 7ομ.Χ. αιώνα. Είναι η εποχή της μεγάλης θρησκευτικής παραγωγής, 7ος-9ος αιώνας, που διαμορφώνεται και οριστικοποιείται ο λατρευτικός τύπος που θα ακολουθήσουν όλες οι εκκλησίες. Ο εμπλουτισμός της με τα ιερά αναγνώσματα από τα κείμενα της Αγίας Γραφής (Π. και Κ. Δ.) τους ύμνους και τις προσευχές, στους ιερούς χώρους των ναών θα καλλιεργούν το θρησκευτικό συναίσθημα και θα ενισχύσουν την πίστη των χριστιανών.
"Η ορθόδοξη λατρεία είναι αγιοστάλαχτη τη διαμόρφωσαν οι άγιοι και σοφοί πατέρες της εκκλησίας, οι κατ' εξοχήν άνθρωποι του Θεού, που είχαν βιωματική σχέση με το Θεό" γράφει πανεπιστημιακός δάσκαλος και συνεχίζει. "Οι άγιοι, πάλι, είναι οι ποιητές και υμνογράφοι και μελωδοί και ψάλτες… της ορθόδοξης εκκλησίας" (2)
Ωδή α' ήχος β' πεζή
"Βυθού ανεκάλυψε πυθμένα,
Και δια ξηράς οικείους έλκει,
Εν αυτώ κατακαλύψας αντιπάλους
Ο κραταιός εν πολέμοις Κύριος
Ότι δεδόξασται".
Το πρώτο τροπάραιο του κανόνα αναφέρεται στο θαυματουργικό τρόπο που πέρασαν οι Ισραηλίτες την Ερυθρά Θάλασσα με αρχηγό τους το Μωυσή, γύρω στα 1225π.Χ. Στέκει με θαυμασμό ο Ιερός υμνογράφος μπροστά στο συντελούμενο θαύμα. Ο πανίσχυρος Κύριος έκανε να φανεί ο πυθμένας της θαλάσσης και στον σχηματιζόμενο διάδρομο πέρασαν οι Ισραηλίτες στην απέναντι ακτή. Γρήγορα, όμως, τα νερά επανήλθαν όταν απομακρύνθηκαν όλοι μαζί με τον Μωυσή και ταυτόχρονα εισήλθαν οι Αιγύπτιοι. Ο ιερός υμνογράφος από τη μια προβάλλει την παντοδυναμία του Θεού, στις εντολές του οποίου υπακούνε και τα στοιχεία της φύσεως. Ο υμνογράφος μάλιστα χρησιμοποιεί το ρήμα "έλκει, για να τονίσει το ενδιαφέρον του Θεού για "τους υιούς Ισραήλ" αφού ο ίδιος ηγείται δια του Μωυσέως, της σωτηρίας Φάλαγγας.Από την άλλη πλευρά τονίζεται η αγάπη του Θεού προς τον περιούσιο λαό στον οποίο υποσχέθηκε να οδηγήσει στη γη Χαναάν, τη γη της επαγγελίας.
Ωδή γ'
"Ισχύν, ο διδούς, τοις βασιλεύσιν ημών Κύριος
Και κέρας χριστών αυτού υψών παρθένου αποτίκτεται.
Μολεί δε προς το βάπτισμα, διο πιστοί βοήσωμεν
Ουκ εκ έστιν άγιος ως ο Θεός ημών
Και ουκ έστι δικαίος πλην σου, Κύριε"
Ο ποιητής εδώ παίρνει αφορμή από την τρίτη βιβλική ωδή που είναι αφιερωμένη στην προφήτιδα Άννα για να μας θυμίσει ότι είναι εκείνος που δίνει τη δύναμη και την ενίσχυση στους βασιλείς. Τώρα Χριστός έρχεται για να βαπτιστεί στον Ιορδάνη ποταμό. Η χρίση με λάδι ήταν πράξη καθιέρωσης εκ μέρους του Θεού για ανθρώπους που επρόκειτο να κυβερνήσουν ως βασιλείς είτε επρόκειτο για ιερείς για να ασκήσουν τα καθήκοντά τους. Αυτός, λοιπόν, που είναι πιο πάνω και από τους βασιλείς, καταδέχεται να γεννηθεί από την Μαρία και ενώ είναι αναμάρτητος, θέλει να βαπτιστεί όπως όλοι οι άνθρωποι. Να θυμίσουμε εδώ ότι πολλοί κάτοικοι που πήγαιναν, στον Ιωάννη, τον Πρόδρομο, ζητούσαν να εξομολογηθούν. Γι' αυτό και το βάπτισμα που εδέχοντο από τον Ιωάννη, ελέγετο βάπτισμα μετάνοιας. Από το βάπτισμα του Χριστού και μετά ονομάστηκε βάπτισμα σωτηρίας.
Ωδή δ'
Ακήκοα, Κύριε, φωνής σου ον είπας,
Φωνή βοώντος εν τη ερήμω,
Ότι εβρόντισαν πολλών επί υδάτων.
Τω σω μαρτυρούμενος Υιώ όλος γεγονός του παρόντος
Πνεύματος δε εβόησε: Συ ει Χριστός, Θεού σοφία και δύναμις".
Με τη βιβλική ρήση "Φωνή βοώντος εν τη ερήμω" (Ησ. 40.3) αρχίζει ο εκκλησιαστικός ποιητής τον ειρμό της δ' ωδής. Γνωρίζει το σπουδαίο ρόλο που έπαιξε στο τελετουργικό του βαπτίσματος του Χριστού. Πιο πολύ, όμως, ήταν ο άνθρωπος (ο Ιωάννης) που με τα ηθικά του κηρύγματα του έλεγχε τους άρχοντες της εποχής του για τα παραπτώματά τους για να σώσει το λαό του από την κατάπτωση και την παρακμή. Ο ιερός βαπτιστής "άκουσε τη φωνή του Θεού πατέρα", πολύ δυνατή την ώρα που τελείται η βάπτιση του Χριστού, και ακούστηκε σ' όλη την περιοχή του Ιορδάνη. Αλλά ο Ιωάννης γέμισε μέσα του από την χάρη του αγίου πνεύματος που τη στιγμή εκείνη ήταν παρόν με την μορφή ενός περιστεριού. Γι' αυτό ακριβώς είχε τη φώτιση ώστε σε λίγο να αναφωνήσει: "Συ ει ο Χριστός, Θεού Σοφία και δύναμις". Λίγα χρόνια αργότερα ο Απόστολος των εθνών Παύλος θα διατυπώσει και θα επιβεβαιώσει την αλήθεια ότι ο Χριστός είναι και "σοφία και δύναμις Θεού" (Α' Κορ. 1,24)
Ωδή ε'
Ιησούς ο ζωής αρχηγός λύσαι το κατάκριμα ήκει
Αδάμ του πρωτοπλάστου, καθαρσίων δε ως Θεός μη δεόμενος
Τω παισόντι καθαίρεται εν τω Ιορδάνη, εν ω την έχθραν κτείνας,
Υπερέχουσαν πάντα νουν ειρήνην χαρίζεται".
Στην ωδή αυτή ο ιερός υμνογράφος τονίζει με έμφαση τον ερχομό του Χριστού στον κόσμο και τον σκοπό του να σώσει το ανθρώπινο γένος. Έρχεται στον κόσμο για να απαλλάξει τον πρωτόπλαστο Αδάμ από την καταδίκη του προπατορικού αμαρτήματος. Ενώ είναι Θεός και δεν έχει ανάγκη από καθαρισμό, βαπτίζεται στον Ιορδάνη ποταμό για χάρη του Αδάμ. Εκεί (στον ποταμό) αφού θανάτωσε την έχθρα που χώριζε τον άνθρωπο με το Θεό, χαρίζει την ειρήνη του σ' όλο τον κόσμο, κάτι που δεν μπορεί να συλλάβει το ανθρώπινο μυαλό. Γενικά όλη η παρουσία του Χριστού στον κόσμο με το κήρυγμα και τα θαύματα που επιτέλεσε ήταν "η καταλλαγή" και συμφιλίωση του ανθρώπου με το Θεό. Την επαναφορά του από την κατάσταση που βρέθηκε μετά από την πτώση του, στην προηγούμενη ζωή του παραδείσου.
Η ωδή στ' είναι αφιερωμένη στην κηρυκτική δράση του Προδρόμου που καλούσε από την έρημο τους λαούς να μετανοήσουν. "Μετανοείτε και καθαριστείτε" τους έλεγε, για να υποδεχτούν τον ερχομό του σωτήρος Χριστού.Η ωδή ζ' κάνει λόγο για τη θαυματουργική διάσωση των τριών νέων που ρίχτηκαν στο καμίνι επειδή δεν αρνήθηκαν την πίστη τους στον αληθινό Θεό. Ο ποιητής εμπνέεται από τα γραφόμενα του προφήτη Δανιήλ, που ζει στην εξορία, στην Βαβυλώνα, μαζί με τους συμπατριώτες του. Την ώρα της φωτιάς ένας άγγελος τους προστατεύει θαυματουργικώς.Και η ωδή η' αναφέρεται στο πυρακτωμένο καμίνι. Κάνει ένα παραλληλισμό. Όπως, εκεί στη Βαβυλώνα, ο άγγελος σώζει τους τρεις νέους, έτσι και στον Ιορδάνη ποταμό, έρχεται ο ίδιος ο Χριστός να σώσει όλους τους ανθρώπους.
Ωδή θ'
"Απορεί πάσα γλώσσα ευφημείν προς αξίαν, ιλιγγιά δε νους
Και υπερκόσμιος υμνείν σε, Θεοτόκε, όμως αγαθή υπάρχουσα
Την πίστιν δέχου, και γαρ τον πόθον οίδας τον ένθεον ημών.
Συ γαρ χριστιανών ει προστάτις, σε μεγαλύνομεν".
Πάντοτε οι ποιητές και υμνογράφοι της εκκλησίας μας, την 9η ωδή την αφιερώνουν στην Παναγία. Εδώ ο Ιερός Κοσμάς, μένει έκθαμβος από το μεγαλείο της Θεοτόκου. Πιστεύει ότι είναι πολύ δύσκολο η ανθρώπινη γλώσσα να βρει τα λόγια που αρμόζουν για τον έπαινο της. Επειδή, όμως, πιστεύει ότι εκείνη είναι αγαθή, και γνωρίζει τον πόθο και την αγάπη μας στο πρόσωπό της, την παρακαλεί να δεχτεί την ειλικρινή πίστη τους. Σε υμνούμε και σε δοξολογύμε, γιατί είναι η προστάτιδα όλων μας. (3)
Ας δεχθεί ο καθένας την ημέρα εκείνη μαζί με το αγιασμένο νερό και τα νάματα του Ιορδάνη, που χαρίζουν υγεία, ειρήνη και ευλογία.
Βιβλιογραφία
1.Ματθ. γ' 13-17 Μαρκ. α΄ 9-11, Λου. γ' 21-22, Ιωάνν. α' 31-34
2.Ομοσπ. Συλλόγων Ιεροψαλτών Ελλ. Πρακτ. Συνεδρίου 1995
3.Οι κατεβασίες (κειμ. Μετ. σχόλια) Αρχ. Σ. Κούτσα 1994 (εκδ. ΤΕΡΙΟΣ)
Πηγή:laosver.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου